National Multidimensional Poverty Index 2023 Niti Aayog : A Progress Review २०२३ जाहीर केला आहे.
चर्चेत का ?
Niti Aayog ने National Multidimensional Poverty Index 2023 जाहीर केला आहे.
National Multidimensional Poverty Index 2023 बद्दल
एमपीआयची नोडल एजन्सी म्हणून Niti Aayog बहुआयामी दारिद्र्य दूर करण्यासाठी राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या कामगिरीवर लक्ष ठेवण्यासाठी स्वदेशी निर्देशांक तयार करण्यासाठी जबाबदार आहे.
राष्ट्रीय एमपीआय मॉडेल Global Multidimensional Poverty Index मॉडेलचे दहा निर्देशांक टिकवून ठेवते, जागतिक कार्यपद्धतीशी जवळून जुळते.
यात आरोग्य, शिक्षण आणि राहणीमान असे तीन समान भारित आयाम आहेत जे 12 निर्देशांकांद्वारे दर्शविले जातात.
राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमानुसार मातृआरोग्य आणि बँक खाती असे दोन निर्देशांकही यात जोडण्यात आले आहेत.
National Multidimensional Poverty Index ची ही दुसरी आवृत्ती आहे आणि नोव्हेंबर 2021 मध्ये प्रकाशित बेसलाइन रिपोर्टचा पाठपुरावा आहे.
यात भारतातील ३६ राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांसाठी बहुआयामी दारिद्र्य अंदाज देण्यात आला आहे.
२०१९-२१ मध्ये झालेल्या NFHS (एनएफएचएस-५) च्या पाचव्या फेरीतील आकडेवारीचा वापर करून हे अंदाज मोजण्यात आले आहेत.
मुख्य ठळक मुद्दे
भारतातील बहुआयामी गरिबांच्या संख्येत २०१५-१६ मधील २४.८५ टक्क्यांवरून २०१९-२०२१ मध्ये १४.९६ टक्क्यांपर्यंत लक्षणीय घट झाली आहे.
ग्रामीण भागातील दारिद्र्यात घट : ग्रामीण भागात दारिद्र्य ३२.५९ टक्क्यांवरून १९.२८ टक्क्यांवर आले आहे.
याच कालावधीत शहरी भागातील दारिद्र्य ८.६५ टक्क्यांवरून ५.२७ टक्क्यांवर आले आहे.
National Multidimensional Poverty Index 2023 list india दारिद्र्यात घट : बहुआयामी गरिबांच्या प्रमाणात सर्वात वेगाने घट उत्तर प्रदेश, बिहार, मध्य प्रदेश, ओडिशा आणि राजस्थान या राज्यांमध्ये दिसून आली.
उत्तर प्रदेशात गरिबांच्या संख्येत सर्वाधिक घट झाली असून ३.४३ कोटी लोक बहुआयामी गरिबीतून बाहेर पडले आहेत.
एसडीजी लक्ष्याशी सुसंगत: 2015-16 ते 2019-21 दरम्यान, एमपीआय मूल्य 0.117 वरून 0.066 पर्यंत जवळजवळ निम्म्याने खाली आले आहे.
गरिबीची तीव्रता 47% वरून 44% पर्यंत कमी झाली आहे,
ज्यामुळे भारत 2030 च्या निर्धारित वेळेपूर्वी एसडीजी लक्ष्य 1.2 (बहुआयामी दारिद्र्य कमीतकमी निम्म्याने कमी करण्याचे) साध्य करण्याच्या मार्गावर आहे.
यशस्वी सरकारी उपक्रम : पोषण अभियान आणि रक्तक्षयमुक्त भारत यांसारख्या महत्त्वाकांक्षी कार्यक्रमांमुळे आरोग्यातील वंचितता कमी होण्यास हातभार लागला आहे.
Swachh Bharat Mission (SBM) आणि Jal Jeevan Mission (JJM) सारख्या उपक्रमांमुळे देशभरात स्वच्छतेत सुधारणा झाली आहे.
या प्रयत्नांचा परिणाम स्वच्छतेच्या अभावात झपाट्याने २१.८ टक्क्यांनी झालेल्या सुधारणांमध्ये दिसून येतो.
Ujjwala Yojana च्या माध्यमातून अनुदानित स्वयंपाकाच्या इंधनाच्या तरतुदीमुळे जीवनात सकारात्मक बदल झाला असून, स्वयंपाकाच्या इंधनाच्या कमतरतेत १४.६ टक्क्यांची सुधारणा झाली आहे.
Saubhagya, Pradhan Mantri Awas Yojana (PMAY), Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana (PMJDY) आणि समग्र शिक्षा या सारख्या उपक्रमांनी देशातील बहुआयामी दारिद्र्य कमी करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.
निष्कर्ष
National MPI 2023 च्या दुसर्या आवृत्तीतील निष्कर्ष राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांसाठी बेसलाइन अहवालाच्या निष्कर्षांपासून जिल्हा स्तरापर्यंत प्रगतीस चालना देणाऱ्या कृती ओळखण्यासाठी आणि वाढविण्यासाठी एक मौल्यवान स्त्रोत म्हणून काम करतील.
हे त्यांना असुरक्षित हॉटस्पॉटच्या प्रगतीचा मागोवा घेण्यास सक्षम करेल आणि ज्या क्षेत्रांना पुढील लक्ष्यित धोरणात्मक हस्तक्षेप आणि प्रोग्रामेटिक कारवाईची आवश्यकता आहे.