National Green Hydrogen Mission 2023: याच धरतीवर महाराष्ट्राने आपले हायड्रोजन मिशन प्रसिद्ध केलेले आहे व महाराष्ट्र हे भारतातील या प्रकारचा हायड्रोजन मिशन प्रसिद्ध करणारे पहिले राज्य ठरले
चर्चेत असण्याचे कारण :
केंद्रीय मंत्रिमंडळाने 4 जानेवारी रोजी राष्ट्रीय हरित हायड्रोजन मिशनला 19,744 कोटी रूपयांच्या तरतूदीसह मंजुरी दिली,
ज्याचा उद्देश भारताला हरित हायड्रोजन उत्पादनासाठी जागतिक केंद्र बनविणे आहे.
घोषणा :
2021-22 च्या अर्थसं कल्पीय भाषणात अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण यांनी ग्रीन पॉवर स्त्रोतांपासून हायड्रोजन तयार करण्यासाठी राष्ट्रीय हायड्रोजन मिशन जाहीर केल.
तसेच नोव्हेंबर 2020 मध्ये झालले्या तिसऱ्या Renewable Energy-Invest Conference मध्ये पंतप्रधानांनी केलले्या भाषणावर प्रकाश टाकला.
जिथे त्यांनी एक सर्वसमावेशक राष्ट्रीय हायड्रोजन ऊर्जा मिशन सुरू करण्याची योजना जाहीर केली होती. विजेप्रमाणेच हायड्रोजन हा एक ऊर्जावाहक आहे.जो दुसऱ्या पदार्थापासून तयार करणे शक्य आहे.
तरतूदी :
1) प्रत्यके वर्षी कमीत कमी 5 दशलक्ष मेट्रिक टन ग्रीन हायड्रोजन उत्पादन विकसित करणे.
2) देशात सुमारे 125 GW ची अक्षय ऊर्जाक्षमता वाढ.
3) एकूण गुंतवणुकीत रु. 8 लाख कोटी.
4) 6 लाखांहून अधिक रोजगारनिर्मिती
5) सुमारे 50 दशलक्ष मेट्रिक टन वार्षिक हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी
जीवाश्म इंधनाला चांगला पर्याय :
1) जीवाश्म इंधनाच्या जागी हायड्रोजन आणि अमोनिया हे भविष्यातील इंधन म्हणून परिकल्पित आहेत.
2) ग्रीन हायड्रोजन आणि ग्रीन अमोनिया म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या अक्षय ऊर्जेपासून ऊर्जा वापरून या इंधनांचे उत्पादन करणे ही राष्ट्राच्या पर्यावरणीयदृष्ट्या शाश्वत ऊर्जा सुरक्षेसाठी प्रमुख गरजांपैकी एक आहे.
3) भारत सरकार जीवाश्म इंधन / जीवाश्म इंधन आधारित खाद्य साठा पासून ग्रीन हायड्रोजन / ग्रीन अमोनियामध्ये संक्रमण सुलभ करण्यासाठी विविध उपाययोजना करत आहे. या धोरणाची अधिसूचना ही या प्रयत्नातील एक प्रमुख पायरी आहे.
महत्वाचे मुद्दे :
हरित ऊर्जा स्त्रोतांपासून हायड्रोजन निर्मितीवर लक्ष केंद्रित करणे.
भारताच्या वाढत्या अक्षय क्षमतेला हायड्रोजन अर्थव्यवस्थेशी जोडण्यासाठी प्रयत्न करणे.
2022 पर्यंत 175 GW च्या भारताच्या महत्त्वाकांक्षी उद्दिष्टाला 2021-22 च्या अर्थसंकल्पात चालना मिळाली ज्यामध्ये अक्षय ऊर्जा विकास आणि NHM साठी 1500 कोटी रूपयाची तरतूद.
हायड्रोजनचा वापर पॅरिस करारांतर्गत उत्सर्जनाची उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी भारताला मदत करेलच पण जीवाश्म इंधनावरील आयात अवलंबित्व देखील कमी करेल.
हायड्रोजनविषयी :
हायड्रोजन हा आवर्त सारणीवरील सर्वात हलका आणि पहिला घटकआहे.
हायड्रोजनचे वजन हवेपेक्षा कमी असल्याने, ते वातावरणात वाढते आणि म्हणूनच क्वचितच त्याच्या शुद्ध स्वरूपात, H2 मध्ये आढळते.
प्रमाणित तापमान आणि दाबावर हायड्रोजन हा विषारी, नॉनमेटॅलिक, गंधहीन, चवहीन, रंगहीन आणि अत्यंत ज्वलनशील डायटॉमिक वायू आहे.
हायड्रोजन इंधन हे ऑक्सिजनसह जाळलेले शून्य उत्सर्जन इंधन आहे. हे इंधन पेशी किंवा अंतर्गत ज्वलन इंजिनमध्ये वापरले जाऊ शकते. हे अंतराळयान प्रणोदनासाठी इंधन म्हणून देखील वापरले जाते.
हायड्रोजनचे प्रकार
1) ग्रे हायड्रोजन 2) ब्लू हायड्रोजन 3) ग्रीन हायड्रोजन
ग्रे हायड्रोजन :National Green Hydrogen Mission
भारतात मोठ्या प्रमाणात उत्पादन होते.
हायड्रोकार्बन्स (जीवाश्म इंधन, नैसर्गिक वायू) पासून काढलेले..
बाय प्रॉडक्ट CO2
ब्लू हायड्रोजन :
जीवाश्म इंधन पासून स्रोत.
CO, CO2
उत्पादने कॅप्चर आणि संग्रहित केली जातात, त्यामुळे ग्रे हायड्रोजनपेक्षा चांगला.
ग्रीन हायड्रोजन :
अक्षय ऊर्जा (जसे की सौर, वारा) पासून निर्माण होते. वीज पाण्याचे हायड्रोजन आणि ऑक्सिजनमध्ये विभाजन करते.
बाय प्रॉडक्ट : पाणी, पाण्याची वाफ
भारतातील परिस्थिती :
अनुकूल भौगोलिक परिस्थिती आणि मुबलक नैसर्गिक घटकांच्या उपस्थितीमुळे ग्रीन हायड्रोजन उत्पादनात भारताला मोठी धार आहे.
सरकारने देशभरातील गॅस पाइपलाइन पायाभूत सुविधा वाढवण्यास चालना दिली आहे आणि स्मार्ट ग्रीड्सच्या समावेशासह पॉवर ग्रीडसाठी सुधारणा सुरू केल्या आहेत.
सध्याच्या ऊर्जा मिश्रणात अक्षय ऊर्जा प्रभावीपणे एकत्रित करण्यासाठी अशी पावले उचलली जात आहेत.
नूतनीकरणक्षम ऊर्जा निर्मिती, साठवण आणि प्रेषण, भारतात ग्रीन हायड्रोजनचे उत्पादन क्षमता वाढवणे किफायतशीर ठरू शकते जे केवळ ऊर्जा सुरक्षिततेची हमी देणार नाही तर हळूहळू स्वयंपूर्णता देखील सुनिश्चित करेल.
हायड्रोजन मिशन पुढील गोष्टी प्रदान करते :
ग्रीन हायड्रोजन / अमोनिया उत्पादक पॉवर एक्सचेंजमधून अक्षय ऊर्जा खरेदी करू शकतात किंवा स्वतः किंवा इतर कोणत्याही विकासकाद्वारे, कुठेही अक्षय ऊर्जा क्षमता स्थापित करू शकतात.
अर्ज मिळाल्यापासून १५ दिवसांच्या आत खुला प्रवेश मंजूर केला जाईल.
ग्रीन हायड्रोजन / अमोनिया उत्पादक त्याची न वापरता येणारी अक्षय उर्जा 30 दिवसांपर्यंत वितरण कंपनीकडे बँक करू शकतो आणि आवश्यकतेनुसार ती परत घेऊ शकतो.
वितरण परवानाधारक त्यांच्या राज्यांमध्ये ग्रीन हायड्रोजन / ग्रीन अमोनियाच्या उत्पादकांना सवलतीच्या दरात अक्षय ऊर्जा खरेदी आणि पुरवठा करू शकतात ज्यामध्ये केवळ खरेदीची किंमत, व्हीलिंग चार्जेस आणि राज्य आयोगाने निर्धारित केल्यानुसार लहान मार्जिन समाविष्ट असेल.
30 जून 2025 पूर्वी सुरू झालेल्या प्रकल्पांसाठी ग्रीन हायड्रोजन आणि ग्रीन अमोनियाच्या उत्पादकांना 25 वर्षांच्या कालावधीसाठी आंतर राज्य प्रसारण शुल्क माफ करण्याची परवानगी दिली जाईल.
प्रक्रियात्मक विलंब टाळण्यासाठी ग्रीन हायड्रोजन / अमोनिया आणि नवीकरणीय ऊर्जा संयंत्राच्या उत्पादकांना ग्रीडशी जोडणी प्राधान्याने दिली जाईल.
रिन्युएबल पर्चेस ऑब्लिगेशन (RPO) चा लाभ हायड्रोजन / अमोनिया उत्पादक आणि वितरण परवानाधारकांना अक्षय उर्जेच्या वापरासाठी प्रोत्साहन दिले जाईल.
राष्ट्रीय हायड्रोजन मिशनचे फायदे :National Green Hydrogen Mission
या धोरणाच्या अंमलबजावणीमुळे देशातील सर्वसामान्य जनतेला स्वच्छ इंधन मिळेल. यामुळे जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी होईल आणि कच्च्या तेलाची आयातही कमी होईल.National Green Hydrogen Mission
आपला देश ग्रीन हायड्रोजन आणि ग्रीन अमोनियासाठी निर्यात केंद्र म्हणून उदयास येण्याचाही उद्देश आहे.
पॉलिसी रिन्युएबल एनर्जी (RE) निर्मितीला प्रोत्साहन देते कारण RE हा ग्रीन हायड्रोजन बनवण्यासाठी मूलभूत घटक असेल. यामुळे स्वच्छ ऊर्जेसाठी आंतरराष्ट्रीय वचनबद्धता पूर्ण करण्यात मदत होईल.
भारत R&D मध्ये वाढती गुंतवणूक, क्षमता निर्माण, सुसंगत कायदे आणि मोठ्या लोकसंख्येमध्ये मागणी निर्माण करण्याच्या संधीचा फायदा घेण्यासाठी स्वतःला अद्वितीय स्थान देऊ शकतो.
अशा उपक्रमांमुळे भारताला त्याच्या शेजारी आणि त्यापलीकडे हायड्रोजन निर्यात करून सर्वाधिक पसंतीचे राष्ट्र बनण्यास प्रवृत्त करता येईल.
आव्हाने :National Green Hydrogen Mission
हायड्रोजनचा व्यावसायिक वापर करण्याच्या उद्योगासमोरील सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे ग्रीन किंवा ब्लू हायड्रोजन काढण्याची आर्थिक टिकाऊपणा.
कार्बन कॅप्चर अँड स्टोरेज (CCS) आणि हायड्रोजन फ्युएल सेल तंत्रज्ञान यासारखे हायड्रोजनचे उत्पादन आणि वापरामध्ये वापरले जाणारे तंत्रज्ञान नवीन टप्प्यावर आहे.
ते महाग आहेत ज्यामुळे हायड्रोजनच्या उत्पादनाचा खर्च वाढतो.प्लांट पूर्ण झाल्यानंतर इंधन पेशींसाठी देखभाल खर्च महाग असू शकतो.
हायड्रोजनचा इंधन म्हणून आणि उद्योगांमध्ये व्यावसायिक वापरासाठी अशा तंत्रज्ञानाच्या R&D आणि हायड्रोजनचे उत्पादन, साठवण, वाहतूक आणि मागणी निर्माण करण्यासाठी पायाभूत सुविधांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.
हायड्रोजन मिशनची उद्दिष्टे :National Green Hydrogen Mission
हेतू निश्चिती आणि भारत सरकारकडून हायड्रोजन ऊर्जेचा वापर करण्याची दिशा ठरविणे.
हायड्रोजन आणि इंधनाच्या उत्पादनासाठी भारताला जागतिक केंद्र म्हणून विकसित करण्याचे उद्दिष्ट.
सरकारला हवामानाचे लक्ष्य पूर्ण करण्यासाठी आणि भारताला ग्रीन हायड्रोजन हब बनविण्यात मदत करणे आणि पाच दशलक्ष उत्पादनाचे लक्ष्य पूर्ण करण्यास मदत करणे.National Green Hydrogen Mission
MPSC Radio Channel वर आपणास सामान्य ज्ञान ,चालू घडामोडी व नवीन जाहिराती बद्दल माहिती देण्यासाठी आहे.